Hoorspel Van Avrotros

In 1938 organiseert Farmacom voor het eerst een artsencursus. De heren tongkijkers worden in de watten gelegd met leren agenda?s, lezingen. lekkere hapjes en uitstapjes. En onder het mom van objectieve kennisoverdracht worden de preparaten gepromoot. Rivka deelt Motke mee dat Roosje het leven heeft geschonken aan een dochter. Moeder en kind zijn in een tehuis voor ongehuwde moeders in Amsterdam. Motke brengt een ijskoude nacht door op de kille gang van het ziekenhuis, in het gezelschap van een boosaardige zuster. Rivka heeft een zware en langdurige bevalling. Er wordt een zoon geboren. Motke mag hem van zijn getergde vrouw even bekijken voor hij door haar wordt weggestuurd. Ruth, de oudste dochter deelt na een paar dagen mee dat Rivka hun zoon Ezra heeft genoemd, wat de rechtvaardige betekent. Dezelfde Ezra die, terwijl Motke op zijn sterfbed ligt, in een New Yorkse cel gevangen zit, verdacht van verkrachting.

Een geriater, opgetrommeld door Mizie, constateert dat de oude Motke nog wel een tijdje mee kan. Motke vertelt het Jonge Ding dat Rivka na het proces van Roosje gehoord heeft over de divan-praktijken van zijn jongere zelf. Terwijl Rivka bij haar ouders verblijft en over haar toekomst nadenkt, blijft Motke achter de dichte deur van zijn werkkamer en zuipt zich lam. Tot er op een dag hard geklopt wordt en Rivka een gesprek met hem eist. Ze deelt hem mee dat ze voorlopig met de kinderen bij hem blijft, maar dat hun huwelijk niets meer is dan een zakelijke overeenkomst. Motke doet alles wat in zijn vermogen ligt om haar op andere gedachten te brengen. Eenmaal terug in het bedrijf blijkt dat procuratiehouder Paardekoper de lege stoel van Motke maar al te graag heeft warm gehouden.

Drie maanden na de rampdag begint het proces tegen Aron. De burgemeester raadt Motke af om er naar toe te gaan in verband met zijn veiligheid. Rivka wil er wel heen. Als Motke na een bezoek aan Engeland thuiskomt verrast Rivka hem met de aankondiging dat in de nacht na Arons uitval hun vijfde kind verwekt is. Rivka hoopt dat ze, na drie dochters, nu zwanger is van een jongetje. Na het bijwonen van Arons proces komt Rivka niet thuis. Laat op de avond belt Rivka. Met kille stem doet ze summier verslag van het proces. En ze vertelt wat de belangrijkste getuige op het proces haar na afloop vertelt heeft. Daarop valt Motke stil. Rivka deelt mee dat ze voorlopig niet thuiskomt. Die nacht wordt hij voor het eerst bezocht door de furiën, de op wraak beluste vrouwen die het evenbeeld zijn van Rivka, Roosje en Bertha. Hij realiseert zich dat hiermee de relatie tussen Rivka en hem voorbij is. Hij trekt zich terug in zijn werkkamer en slaat een fles whisky achterover. Maar niets kan de wanhoop verjagen.

Motke krijgt onverwacht bezoek van de pastoor, die vertelt dat het gonst in de stad van de geruchten over ?de meisjes van de divan?. De zwartrok is bang dat ook hij aan de schandpaal zal worden genageld. In het ouderlijk huis van Roosje hoort Motke van haar moeder dat Roosje door de vader het huis is uitgezet. Niemand weet waar ze zich schuilhoudt. Levine roept Motke ter verantwoording en dwingt hem de waarheid te vertellen. Met afgrijzen hoort de professor hoe Motke de dokter van Aron heeft aangezet tot het verhogen van de dosis testosteron. Hij herinnert Motke eraan dat hij de hormonen niet voor niets ?zielsklieren? heeft genoemd. De professor concludeert dat er sprake is van een ernstige vertrouwensbreuk maar dat ze vanwege de toestand in Europa voorlopig tot elkaar veroordeeld zijn. En Agnes leest Motke de kranten voor, waarin het schandaal breed uitgemeten wordt en het voer blijkt voor een grote antisemitische hetze. ?Na vandaag weet ik niet meer wat gemoedsrust is,? concludeert Motke.

Grote crisis bij Farmacom omdat Aron het inpakstertje Roosje met grof geweld heeft verkracht. Rivka voelt Motke aan de tand en trapt niet in zijn smoesjes. Ze is ontstelt als ze tenslotte de waarheid hoort. De man waar zij ooit voor viel bestaat niet meer. Hij is veranderd in een kille zakenman met een cynisch hart. En toch eindigt het echtpaar in het logeerbed van de verdoofde broer. Daar wordt Ezra verwekt, de zo-vader-zo zoon-zoon die vijfitg jaar later in een New Yorkse gevangenis belandt, verdacht van verkrachting. De ochtend na de rampdag heeft Motke een gesprek met Aron, die dreigt zijn broer mee te sleuren in zijn val. Uiteindelijk belooft Aron te zwijgen over de vele misstappen die Motke begaan heeft. Als Motke Aron tenslotte afzet bij het politiebureau, zijn zij mannen geworden die geen broer hebben en geen broer zijn.

Terwijl het bericht van Hitlers machtsovername in Oostenrijk bekend wordt, heeft er zich in de directiekantoren van Farmacom een andere ramp voltrokken. Aron heeft zich vergrepen aan Roosje. Het voltallige kantoorpersoneel heeft naar de gewelddadige overmeestering geluisterd, achter de dichte deur. Motke gaat naar het politiebureau, waar hij dikke Bertha en Roosje treft. De brigadier neemt de aanklacht van Bertha tegen Motke niet serieus, maar moet, hoewel hij dat liever niet zou doen, wel een aanklacht tegen Aron opnemen. De heren spreken af dat Motke zijn broer de volgende morgen bij het politiebureau zal afleveren. Aron ligt thuis, hij is met behulp van slaapmiddelen gekalmeerd. Motke wil er alles aan doen om te voorkomen dat duidelijk wordt dat een te grote dosis van zijn gloednieuwe testosteronpreparaat de oorzaak van Arons uitbarsting is. Arons huisarts vertrouwt Motkes gedraai niet.

Het onderzoek naar preparaten met het mannelijk hormoon bevindt zich nog in een experimenteel stadium. Aron krijgt testosteron toegediend, maar er verandert voorlopig niets. Motke kent de voorzichtigheid van de professor en dus bezoekt hij Arons arts en spoort die aan de dosis op te hogen. Dat heeft effect. Het resultaat is verbluffend. Er lijkt een nieuw mens in Aron op te staan. De pastoor waarschuwt voor de geruchten die de ronde doen over de escapades van de directie. In Den Haag overlegt Motke met de minister van Economische Zaken Max Steenberghe en informeert hij op diens verzoek de minster van justitie Goseling over de alarmerende toestand in het gribusgat. Daar pleegt de bende van Aars ongestraft roofmoorden en sticht branden, zonder dat er ooit iemand gepakt wordt. De Aarse omerta overheerst. Het overleg op het ministerie wordt onderbroken door het bericht dat Hitlers troepen Oostenrijk zijn binnengetrokken.

De politieke spanning in Europa stijgt net als in de relatie tussen Motke en Rivka. Motke is het niet eens met de activiteiten van zijn vrouw. Zij tracht het lot van Joodse vluchtelingen te verbeteren en werkt samen met mensen van verschillende politieke gezindten. Motke vindt dat Rivka daarmee zijn bedrijf en goede naam in gevaar brengt. Aron wordt met de dag depressiever en lustelozer. Motke vermoedt dat zijn broer een gebrek aan testosteron heeft, de stof die de professor nog maar zo kort geleden ontdekt heeft. Hij regelt een afspraak met een arts die beschikking heeft over een nog experimenteel medicijn waarin testosteron zit. En ondertussen handelt hij als een keiharde zakenman met Duitse en Zwitserse concurrenten over patenten en licenties. Hij heeft in de Berlijnse onderhandelingszaal een gewiekst mannetje neergezet, met blond haar en blauwe ogen, die precies doet wat hij wenst. Succes verzekerd.

In 1935 wordt in het huis van de professor met een exclusief diner de grote ontdekking van het mannelijk hormoon gevierd. Motke en Rivka zijn gasten, Aron is thuisgebleven, hij voelt zich al langere tijd niet goed. Rond de tafel zit een groot gezelschap waaronder veel vluchtelingen uit Duitsland. Er wordt getoast op de ontdekkers en op de leermeesters die de ontdekking mogelijk hebben gemaakt, soms met experimenten die uitgevoerd worden met gevaar voor eigen leven. En al snel komt het gesprek op de verschrikkelijke methodes van Hitler om Joden en homoseksuelen het leven in Duitsland onmogelijk te maken, en discussieert men in alle hevigheid over de manier waarop men het beste de vervolgden in Hitler Duitsland kan ondersteunen. Daarbij wordt vooral Motke het vuur aan de schenen gelegd, hij is immers de enige die een groot bedrijf heeft en mensen daadwerkelijk werk en financiële ondersteuning zou kunnen bieden. ?Het enige wat nodig is om het kwaad te laten triomferen is een mensheid die de andere kant opkijkt

Het Jonge Ding concludeert dat haar patiënt seksverslaafd is geweest. Twee weken lang heeft hij getracht zich niet aan zijn fabrieksmeisjes te vergrijpen. Het bracht zijn huwelijk, zijn gezond verstand en daarmee zijn bedrijf in gevaar. Daarom laat hij Dikke Bertha roepen en vanaf dat moment draait zijn Hof van Eeden weer op volle toeren. Motke wordt naar Amsterdam geroepen omdat de professor een stierenballendoorbraak te vieren heeft. Hij trakteert Motke op een uitgebreid testosteron college, hoewel dat voor Motke bekende kost is: ?de hanenkam is als het maatpak van de man.? De doorbraak wordt gevierd met een heildronk en speculaties over de gang naar Stockholm, want die lijkt onvermijdelijk. Hoewel, in het vaderland van de professor bestaat Fair Play niet meer. De professor memoreert dat het Joodse volk altijd overleeft, omdat ?onze moeders ons leren wat dictatorschap is en onze vaders voorleven hoe je daaraan ontkomt.? Motke probeert de Duitse dochteronderneming zo duur mogelijk te verkopen.

Het Jonge Ding heeft het moeilijk met de ontboezemingen van haar patiënt. Dat de pastoor sterk gekant is tegen het zojuist geproduceerde medicijn dat onvruchtbaarheid kan genezen zal haar een worst wezen, maar dat Motke in 1933, toen er nog geen enkele wet bestond die medische experimenten reguleerde, zijn eigen personeel gebruikt heeft als proefkonijn, gaat haar te ver. En het blijft niet bij het toedienen van medische preparaten, het duurt niet lang of zijn werkkamer verandert in een persoonlijk Hof van Eden, een eigen lustoord. Agnes, zijn trouwe secretaresse, legt een kleed over de divan, dat regelmatig gewassen kan worden. En waarom heeft professor Levine op stel en sprong drieduizend kilo stierenballen nodig?

Het is 1933, Hitler is net Rijkskanselier geworden. De stroom gevluchte wetenschappers neemt toe, de wereldwijde crisis zorgt nog altijd voor een stagnerende economie en sociale onrust. Rivka verzorgt met het personeel een revue, een groot succes. De wrijving tussen Levine en Motke groeit want de prof wil meer vluchtelingen een baan bieden en eist meer invloed in het farmaceutisch concern. Motke wil juist niet meer Joden in zijn bedrijf, want mocht de macht van Hitler groeien dan loopt zijn onderneming gevaar. Tegen de wil van zijn broer in zet hij bezuinigingsmaatregelen door, die de woede opwekken van de arbeiders, terwijl Motke de schuld van hun armoede bij henzelf legt. En Het Jonge Ding stelt kritische vragen.

Zondagmorgen tien uur. Terwijl de bevolking van het gribusgat de kerkdienst bijwoont, kibbelen de broers, terwijl zij een fles jenever drinken, over het bestaan van god. Zijn ze met de ontwikkeling van medische preparaten niet bezig een eventuele Lieve Heer buiten spel te zetten? Levine ontbiedt Motke op zijn lab om hem over de nieuwste ontdekking te vertellen. Het vrouwelijk bronsthormoon, een geheimzinnige goedje dat het vrouwelijk lichaam ontvankelijk maakt voor seksuele avances. Het blijkt in grote getale aanwezig in een afvalstof die makkelijk en goedkoop te verwerven is, tenminste, als de boeren niet zo vol zouden zitten met antisemitische vooroordelen. En er moet een naam gevonden worden voor het nieuwe preparaat. Levine verleidt Motke tot het doen van nieuwe investeringen, omdat het er naar uitziet dat de Master Gland op het punt staat ontdekt te worden.

De arrestatie van zijn zoon, verdacht van verkrachting, houdt de patiënt Motke bezig. Het Jonge Ding vraagt zich af waarom nooit een van de kinderen iets laat horen. Daarover spreekt Motke liever niet. Maar wel over de feestjes die vroeger bij hen thuis gehouden worden en waar de intellectuele vriendinnen Motke en zijn broer imponeren. De medische producten van Farmacom zorgen voor gefronste wenkbrauwen bij de clerus en ook de handtastelijkheden op de werkvloer van de fabriek baart de plaatselijke pastoor zorgen. Hij stelt Motke voor educatieve activiteiten voor zijn werknemers te ontwikkelen, zoals dat ook al bij bedrijven in andere delen van het land gebeurt. Bij Rivka valt die suggestie in vruchtbare aarde en zij start een klasje waarin ze met de meisjes uit de fabriek over het huishouden spreekt. Maar het gesprek gaat al snel over hele andere dingen dan over koken en boenen.

Mizies missie is Motke in leven houden, of hij dat nou wil of niet. Motke is daar razend over. Wat een beetje helpt is Het Jonge Ding vertellen over vroeger. Over de woede op de twee Canadezen, die de Insuline ontdekt hebben. Over de nietsontziende manier waarop zijn vader een paar dagloners uit de werkeloze meute aan de poort selecteert. Over zijn woede op Marx, die door de vriendin van zijn jonge vrouw Rivka veelvuldig geciteerd wordt als hij hen een rondleiding geeft door de achterbuurt van het gribusgat. En over de stille ergernis omdat Rivka de inrichting van zijn ouderlijk huis op de schroothoop gooit, en de villa transformeert in een toonbeeld van Amsterdamse Schoolstijl. Maar ook herinnert hij zich de verleidelijke gedachte om met de vriendin van zijn vrouw een tijdje door te brengen op de bank van Winkelman.

De speksnijder uit de provincie, Motke, die zojuist met professor Levine de hormoonfabriek Farmacom is gestart, komt op een feestje bij de professor in Amsterdam. Hij maakt er kennis met bekende namen van de Amsterdamse intelligentsia. Hij maakt ook kennis met Rivka, een jonge, beeldschone meid, die hij aan het eind van de avond uitnodigt een ritje te maken in zijn Lancia Lamda. In een romantisch decor, aan de oever van de Amstel, bewijst hij zich als een echte Don Juan, wat verstrekkende gevolgen blijkt te hebben. Rivka is niet zomaar een meisje, maar de dochter van een man die voor het zojuist gestarte bedrijf van groot belang is. En dus bevindt Motke zich in een ingewikkeld parket en wordt hij gedwongen tot een keuze die tegen al zijn gevoel van vrijheid indruist. Maar wat is persoonlijke vrijheid, als de internationale belangen van een bedrijf op het spel staan?

De oude Motke ligt op zijn ziekbed en denkt terug aan beter tijden, aan zijn succesvolle internationale carrière. Het begon in 1923 met zijn geniale idee om een wetenschapper te zoeken die voor hem uit de stapels orgaanvlees, die op de binnenplaats van zijn vleesbedrijf als slachtafval lag te rotten, stoffen te halen waaruit hij medische preparaten kon maken In het gribusgat waar hij woont is een dergelijk erudiete man niet te vinden, dus reist hij met zijn broer Aron naar Amsterdam waar ze in Die Porte van Cleve een ontmoeting hebben met Rafael Levine, een Duits-Joodse professor in de farmacologie. Onder het genot van een uitgebreid diner en een goede wijn bespreken de heren de mogelijkheid tot samenwerking. De professor is een begenadigd onderhandelaar. Hij stelt hoge eisen aan een eventuele samenwerking, die een unicum zou zijn in een tijd dat een kongsi tussen commercie en wetenschap nog nooit vertoond was. Zou zoiets mogelijk zijn?

Mordechai de Paauw, Motke voor vrienden, is een van de grote Captains of Industry van het 20ste eeuwse Nederland. Zijn leven is een grote successtory. Maar wat is er van hem over, nu hij als 97-jarige, incontinente, bedlegere bejaarde overgeleverd is aan de verzorging van zijn humeurige en veel jongere vrouw Mizie? Het Jonge Ding assisteert haar en hoort graag over de triomfen van vroeger. Over de slacht- en vleesfabriek die hij in 1923 samen met zijn broer Aron erft. Over de stapels slachtafval waarin misschien wel een goudmijn aan stoffen zit waarvan hij medische preparaten zou kunnen maken. Tijdens het ophalen van zijn herinneringen wordt hij geplaagd door zijn opspelend geweten, zijn schuldgevoelens en de wraakgodinnen die zijn ziekbed ondraaglijk maken. Want hij was niet alleen een gevierd zakenman, echtgenoot en vader, hij was vooral een vat vol ambitie, een charmeur, en een niets ontziende tiran. En zijn zoon lijkt al deze eigenschappen geërfd te hebben.

Regie: Peter te Nuyl. Tekst en voordracht: Tom Lanoye. Podcast In deze theatermonoloog naar zijn gelijknamige boek met dezelfde titel vertelt de Vlaamse schrijver en performer Tom Lanoye het aangrijpende verhaal van de aftakeling van zijn moeder. Zij verliest na een beroerte haar spraakvermogen en takelt steeds verder af. Aan haar ziekbed neemt hij de toeschouwers mee op een reis door zijn jeugd maar richt hij bovenal een monument op voor zijn moeder en haar taal waar hij zelf zo schatplichtig aan is.

Regie: Peter te Nuyl. Tekst en voordracht: Tom Lanoye. In deze theatermonoloog naar zijn gelijknamige boek met dezelfde titel vertelt de Vlaamse schrijver en performer Tom Lanoye het aangrijpende verhaal van de aftakeling van zijn moeder. Zij verliest na een beroerte haar spraakvermogen en takelt steeds verder af. Aan haar ziekbed neemt hij de toeschouwers mee op een reis door zijn jeugd maar richt hij bovenal een monument op voor zijn moeder en haar taal waar hij zelf zo schatplichtig aan is.